معرفی شهرستان دامغان
پیشینه تاریخی:
در
روزگار گذشته دامغان یکی از شهرهای ایالت قومس بوده و مرکز این ایالت نیز محسوب می‌شده
است.
دامغان
یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و از قدیم تا حال دارای اهمیت خاصی می باشد. نام
این شهر از مغان یعنی آتش گرفته شده و به ده مغان معروف بوده و گفته‌اند که مغان
باعث آبادی آن شده‌اند. بعدها در اثر گذشت زمان حرف ه – از میان رفته و الف جای آن قرار گرفته است.
بنای شهر دامغان را به هوشنگ نبیره کیومرث که از پادشاهان پیشدادی بوده نسبت می
دهند و روزگاری نیز پایتخت اشکانیان بوده
و همینطور دامغان را جزء اقلیم چهارم می دانسته اند .در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ
نام دامغان برده شده که تمامی نوشته های آنها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی
دامغان دارد چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق از
گذشته های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است: زمانی که یونانیها
به شهر تاریخی دامغان میرسند آن را آباد می بینند و بخاطر بزرگی و وجود آذوقه و
علوفه فراوان آن را "هکاتم پلیس" می نامند که هنوز هم به نامهای هکاتم پلیس و صد دروازه معروف و مشهور
است. دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها ، قلعه ها و تپه های قدیمی و برج و بار
و حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.
ویژگی های جغرافیایی:
شهرستان
دامغان از شمال با استانهای مازنداران و گلستان از جنوب با با استان یزد، از
شرق با استان خراسان رضوی و از طریق مرکز استان سمنان با استان تهران ارتباط دارد0
این شهرستان بر اساس آمار سر شماری نفوس و
جمعیت کشور درسال 1385 دارای بیش از 80000 نفر جمعیت است0
صنایع دستی و سوغات:
در حال
حاضر در این شهرستان گارگاه‌های گلیم بافی و معرق، قلمکار و سفال گری مشغول به
فعالیت می باشد که در این زمینه هنرجویان زیادی آموزش دیده و یا در حال آموزش می
باشند.
اماکن تاریخی و جاذبه های دیدنی
آبشار نسروا
آبشارهای
زیبای نسروا که بخشی از هدایای الهی به طبیعت و سرزمین کهن دامغان است در 20
کیلومتری شمال شرقی شهر دیباج واقع شده اند 0 مسیر مناسب برای دستیابی به آبشارها
بدین گونه است که پس از طی 9 کیلومتر از جاده اصلی دیباج به گلوگاه اولین جاده
خاکی سمت راست خود را 12 کیلومتر طی می نمایید تا به رودخانه و مزرعه سرسبزی می
رسید0 سپس جاده کناره رودخانه را به سمت شرق 4 کیلومتر ادامه داده تا به انتهای
جاده و به ابتدای ورودی تنگه و دره نسروا با درختان ارس و جریان زلال آب برسید،
سپس مسیر روح پرور تنگه و رودخانه را 45 دقیقه پیاده طی می نمائید.
تنگه زندان
تنگه زندان از جمله جاذبه های نمونه
کوهستانی شهرستان دامغان است که در طی سال گردشگران و طبیعت‌دوستان فراوانی را به
سوی دیدنی‌های بی شمار خود جذب می کند0 این تنگه در 17 کیلومتری شرق شهر دیباج
واقع شده است و دسترسی به آن آسان است.قبل آنکه به تنگه برسید در مسیر دشت گلهای
شقایق وجود دارد و جهت اصلی این تنگه رویایی و خیال انگیز جنوبی و شمالی می باشد و
در دامنه‌های جنوبی کوه سترگ کهکشان واقع شده است0 تنگه دارای دیوارهای صخره ای و
سنگی مرتفعی است که بسیار جذاب و سحر انگیز است0
آب بسیار خنک و گوارائی در مسیر تنگه
جریان دارد، وجود این آب و فراز و نشیب تنگه، زمینه ایجاد آبشارکها و آبشار زیبایی
را فراهم آورده است که بر جذابیت های بی شمار تنگه افزوده است. در بهار و تابستان
مسیر تنگه و بیرون آن همه جا مملو از علفزارهای سرسبز و گیاهان دارویی معطر از
جمله آویشن، سریشو، اشتلغاز، زرشک کوهی، زیره و رنگارنگ کوهستانی است که بی تردید
از دیدن آن همه تنوع و بوهای شامه نواز خیره و مسحور می شوید0
منطقه انگورستانی
منطقه چشمه انگورستانی دهکده دهخدا
شهرستان دامغان در شمالی‌ترین قسمت دره سرسبز تویه دروار قرار گرفته و آب آن به
مصرف آبیاری و شرب می رسد.
آب زلال چشمه، شرایط اقلیمی توام با
آسایش آن در دوره های گرم سال و چشم انداز دره ای که چشمه مشرف بر آن است، در کنار
زیبایی های طبیعی فراوان دیگر، از جمله آبشارها و آبشارک‌های فوق العاده زیبا، باغ
های میوه و مردمان خونگرم و مهربان و ....
از جمله قابلیت های این منطقه است.
بازار دامغان
از لحاظ
موقعیت مکانی، در راسته خیابان امام واقع و از غرب به شرق امتداد دارد0 این بازار
دارای سه دهنه ورودی از خیابان امام است و یک دهنه ورودی از طرف بلوار جنوبی و
دهنه ورودی دیگر از سمت میدان امام می باشد0 علاوه بر این ورودیها، دارای یک ورودی
به صورت مستقیم از طرف باغ جنت و یک ورودی فرعی از تکیه در قلعه می باشد0 سقف
دالانی بازار به صورت گنبدی است که این گنبدها یک در میان دارای نور گیر می باشد0
اکثر مغازه ها نیز دارای سقف گنبدی می باشند، ولی بعضی از مغازه ها به خاطر
تعمیرات دارای سقف مسطح هستند0 مغازه های جنب خیابان امام دارای دو در ورودی ، یکی
از داخل بازار و یکی از خیابان امام می باشد 0 بازار دارای تویزه های جناغی است که
بر روی نیم ستونهای دیوار بازار زده شده است0 تقریبا" در وسط بازار به علت
شیب و گودی در دو دهنه برای ورود از خیابان امام بوسیله پله به بازار راه می یابد
ولی از وردیهای دیگر مستقیما" وارد بازار می شود0 تقریبا" در وسط بازار
در چوبی بزرگی است که به کاروانسرا راه داشته که اکنون فقط همین در باقی است. در
ابتدای بازار از قسمت بلوار جنوبی به دلیل ساخت و ساز و تعمیرات توسط بازاریان و
رعایت نکردن نحوه ساخت و حریم کاملا" با بافت بازار مغایرت دارد در این قسمت
امامزاده ای بنام امامزاده نورالله است0 در سال 1378 قسمتی از پشت بام بازار گاهگل
داده شده و همینطور در سال 1385 ناودانهای
مسیر باران نیز تعمیر شدند0
گنبد چهل دختردامغان
این برج از ابنیه دوره سلجوقی است. بنای
مذکور در سال 446 هجری به دستور ابوشجاع موسوم به اسفاربکی بن اصفهانی از آجر
ساخته شده است0 محیط خارجی این برج 23 متر و قطر داخلی آن 5/5 متر و حدود 15 متر
ارتفاع دارد و در بالای آن نزدیک به گنبد، کتیبه ای به خط کوفی با تزئینات زیبایی
آجر و قطار بندیهای جالب مشاهده می شود که از اول آن (( امر ببناء هذالقبه الامیر
الجلیل ابوشجاع اسفها 000 )) و در قسمت آخر آن(( ثلثمائه))خوانده شده است 0 در
بالای در چوبی این برج که اخیرا" ساخته و نصب گردیده و از طرف جنوب شرقی باز
می شود، کتیبه دیگری به خط کوفی وجود دارد0 دکتر ج 0 کریستی ویلسون در (( تاریخ
صنایع ایران)) می نویسد: (( علاوه بر برج مقبره ای که در دامغان به پیر علمدار
معروف است و در فصل گذشته مسطور گردیده، مقبره شبیه آن در همان شهر موجود است که
چهل دختران نامیده می شود و تاریخ 446 هجری
( 1053 میلادی) است. اگر چه این دو
برج از حیث شکل شبیه هم هستند و هر دو سقف مخروطی پیازی شکل دارند ولی آجرهای چهل
دختران بهتر و قشنگتر از آجرهای پیر علمدار است نکته قابل توجه در تزئین برج چهل
دختران وجود یک سلسله سواستیکا است 0 برج مقبره ای چنان گرد و مخروطی بالا رفته
است که گویی قالب ریخته اند0 در داخل گنبد قبری ساده و گچی به ابعاد 74×216 و
ارتفاع 30 سانتی متر بدون هیچگونه تزئین و سنگ نبشته ای وجود دارد که بین این قبر
ساده با گنبد عالی آن هیچ تناسبی وجود ندارد داخل برج نیز با گچ سفید شده است0
کف مقبره حدود 75 سانتی متر از صحن
مجاور بلندتر است و با یک پله که در مدخل آن قرار دارد با محوطه اطراف امامزاده
ارتباط پیدا می کند فاصله برج تا بقعه 275 سانتی متر است0
مکان : مرکز شهر دامغان، خیابان امام
خمینی و خیابان شهید فلاحی0
برج طغرل
بنای برج طغرل یا مهماندوست بر روی
پایه ای دایره ای شکل قرار گرفته است که دارای12 ترک طاقنمایی می باشد0 در بالای
برج سه ردیف مقرنس کاری بسیار زیبا و استادانه دیده می شود که این مقرنس ها بر
زمینه استوانه ای قرار گرفته است0 تبدیل معماری 12 ضلعی به استوانه شیوه کار
معماری برج مهماندوست را جزء نمونه های استثنایی برج های آرامگاهی قرار داده است0
کتیبه ای به خط کوفی بر گرداگرد این قسمت استوانه ای وجود دارد که تاریخ بنای آنرا
سال 490 ه 0 ق بیان می دارد0 این کتیبه از نظر اجزا و شیوه نگارشی بر کشیدگی هرچه
بیشتر ساقه ها تکیه دارد0 به طور عمده در دو سوی انتهایی ساقه ها ، شاهد دو پیچکی
هستیم که بر روی هم قرار گرفته اند 0 شروع حروف در پائین با برشهای خاص از شکل
هندسی خارج گردیده که به آنها جنبه تزئینی بخشیده است0 اهالی روستاهای مجاور این
بنا را بقعه امامزاده قاسم از اولاد موسی بن جعفر (ع) می دانند0 برج مهماندوست دامغان دارای گنبدی بوده است که
فرو ریخته و ارتفاع آن بدون گنبد 5/14 متر می باشد این برج در 18 کیلومتری شرق
دامغان و در نزدیکی جنوب روستای مهماندوست و در بین راه دامغان شاهرود واقع است0
پیر علمدار
برج پیر علمدار، یکی از نمونه های
بسیار ارزشمند معماری قرن پنجم ایران است0 برج به صورت مخروطی پیازی شکل ساخته شده
است0 ارتفاع این بنا 13 متر و قطر داخلی آن 5/4 متر است 0در قسمت زیر گنبد انتهای
بدنه برج دارای تزئینات آجری و گچی زیبایی است که در وسط تزئینات، کتیبه ای به خط
کوفی نوشته شده است0 کشیدگی حروف نسبت به دیگر کتیبه های روی برج های آرامگاهی که
بیشتر ساخته شده، بیشتر می باشد0 در طول ساقه حرفهای کشیده ای چون الف و لام و گره
های تزئینی به گونه های مختلف اجرا شده و نگاره هایی به شکل گلابی به زیبایی هر چه
تمام‌تر در کنار هم به کار رفته است. بر اساس کتیبه خط کوفی پیرامون برج ، این برج
در بین سالهای 417 تا 420 هجری قمری به دستور ابوحرب بختیاربن محمد فرزند محمدابن
ابراهیم ، برای پدرش ساخته شده است 0 ابوحرب با توجه به سروده منوچهری دامغانی
حاجب دربار قابوس ابن وشمگیر(( فلک المعالی)) پادشاه زیاری است که از جانب این
پادشاه به حکومت دامغان رسید. در داخل برج و بر روی گچ کتیبه ای به رنگ سرمه ای
شنگرف و به خط کوفی نوشته شده است که یکی از آیه های سوره زمر می باشد که در دوره
های بعدی به بنا افزوده شده است0 با توجه به اینکه در کنار برج در گذشته مسجدی از
دوران ایلخانی وجود داشته که تنها قسمتی از یک کتیبه آن باقی مانده است.
احتمالا" کتیبه داخل برج نیز در دوران ایلخانیان بر روی دیوار داخلی برج
نوشته شده است این برج در محله خوریا نزدیک مسجد جامع دامغان و در خیابان شهید
مطهری ( ایستگاه) واقع شده است0
مسجد تاریخانه
مسجد تاریخانه یکی از مهمترین بناهای بازمانده از
قرون اولیه اسلامی در این کشور می باشد و بنا به نوشته بعضی از کتب در زمان جلوس
اولین خلیفه عباسی(سفاح) درسال 132 هجری قمری و سلطنت هارون الرشید 170 هجری قمری
ساخته شده است0
نام مسجد از دو واژه تاری و خانه تشکیل شده است که
تاری لفظ ترکی و به معنای خدا می باشد0 خدای خانه از اولین نمونه های مساجدی است
که در آن مناره نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده می باشد0 پلان این مسجد عبارتست از
یک حیاط مربع شکل در سمت قبله یک تالار ستون دار و در سه سمت دیگر یک ردیف رواق
ساخته شده است0 تالار ستون دار آن در حال حاضر دارای هفت ناو طولی و سه ناو عرضی
است و ناو وسطی آن عریض تر و رفیع تر از ناوهای طرفین است و شامل محراب می باشد 0
عده ای سبک معماری مسجد را عربی می دانند و ساخت آن را مشابه مسجد مدینه عنوان
نموده اند اما آثار به جای مانده از ستون های یک کاخ ساسانی در نزدیکی دامغان
شباهت بسیار زیادی با ستونهای مسجد تاریخانه دارد0 آقای آندره گدار باستان شناس
فرانسوی ضمن ارائه رساله ای مفصل سبک معماری مسجد تاریخانه را صد درصد ساسانی می
داند و متذکر می شود که در ساخت مسجد تاریخانه تمام اشکال معماری ایرانی خالص است
و حتی در بکار بردن مصالح ، همان مصالح بکار رفته در معماری ساسانی یعنی آجر و خشت
و گچ و چوب استفاده شده است0 بدین ترتیب که از آجر برای ساخت قوس ها و ستونها و از
خشت برای ساخت دیگر قسمت های مسجد استفاده گردیده همچنین برای ساخت قوس های بی
نظیر طاق ها ، چوب برای استحکام و گچ برای اندود سطوح مختلف بکار رفته است 0 قوس
های بکار رفته در تاریخانه گهواره ای یا آهنگ بوده که این کار در ایران تازگی
نداشته و در هفت تپه شوش نیز دیده شده است0 استفاده از قوس های جناغی در سمت رو به
حیاط ، همچنین گنبدهایی که بر روی ستون ها زده شده هیچ تناسبی با اصل بنای مسجد
نداشته و مربوط به دوران بعد می باشد0 این مسجد در گذشته دارای الحاقاتی بوده که
اکنون از بین رفته است0 صحن مرکزی تنها با ماده ای آهکی یا گچی پوشیده شده است0
مناره مسجد تاریخانه دامغان
مناره اولیه مسجد تاریخانه در داخل مسجد بوده که
تخریب گردیده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و پلان آن با توجه به نقشه
آندره گدار، مربع شکل بوده است. مناره کنونی مسجد تاریخانه در جنب مسجد بنا شده و
مانند برخی دیگر از ابنیه استان سمنان به دستور ابو حرب بختیاربن محمد حاکم ایالت
قومس در دوران غزنویان ساخته شده است0 این مناره سکو ندارد و مستقیما" از روی
زمین و با محیط دایره ایجاد شده و هر چه به ارتفاع مناره اضافه می گردد از قطر آن
کاسته می شود0 مناره دارای 26 متر ارتفاع و 86 پله است0
در ناحیه میانی مناره، کتیبه ای به خط کوفی نگاشته
شده که برروی آن نام بانی مناره بد ین شرح بیان گردیده است0
بسم الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذاامناره
الحاجب الجلیل ابوحرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی0 این
بنا در جنوب شهرستان دامغان و در خیابان ایستگاه راه آهن قرار دارد.
تپه حصاردامغان
تپه حصار واقع در حاشیه جنوبی شهر
دامغان برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد
کاوش قرار گرفت0 بر اثر این کاوش ها روشن شد که این محوطه باستانی دارای سه دوره
اصلی فرهنگی از اواخر نوسنگی تا پایان عصر مفرغ است 0 از زمان کاوش های اشمیت در
تپه حصار این محوطه به عنوان یکی از محوطه های مبنا برای شناسایی فرهنگ های همزمان
در فلات مرکزی ایران مورد استناد باستان شناسان است0
در سال 1355 هیاتی از باستان شناسان
دانشگاه پنسیلوانیا، تورین ایتالیا و مرکز باستان شناسی ایران به سرپرستی رابرت
دایسون و موریتزیو توزی کاوش هایی در تپه حصار انجام دادند0 هدف از این کاوش ها
بازنگری مواد به دست آمده و دوره بندی فرهنگی توسط اشمیت بود. بر اثر این کاوشها
روشن شد که تپه حصار در هزاره های چهارم و سوم قبل از میلاد یکی از مراکز مهم
تولیدی برای ساخت انواع اقلام صادراتی نظیر اشیای سنگی و فلزی در فلات ایران بوده
است0
درسال 1373 تپه حصار برای سومین بار
مورد کاوش قرار گرفت 0 در آن سال قرار بود خط دوم راه آهن تهران- مشهد که در زمان
پهلوی اول در دل تپه حصار ایجاد شده بود ساخته شود این کاوش ها به سرپرستی احسان
یغمایی ، نتایجی قابل توجه در برداشت از جمله کشف شماری گل نبشته به خط میخی بابلی
قدیم که هنوز خوانده نشده است 0 این گل نبشته ها که قدمت آنها به حدود 2200- 2000
ق م بر می گردد، شاهد بسیار خوبی بر وجود مبادلات فرهنگی بین تمدن های بین النهرین
و فلات ایران است که جزئیات آن هنوز بر ما روشن نیست0
بر اساس یافته های به دست آمده و سن سنجی های
مطلق به روش کربن 14 تاریخ قدیمی ترین لایه های تپه حصار به اواسط هزاره پنجم قبل
از میلاد باز می گردد0استقرار در تپه حصار ظاهرا" تا حدود1700 قبل از میلاد
به طور پیوسته ادامه داشته است و پس از آن هیچگاه مورد سکونت قرار نگرفت0 با وجود
این در دوره ساسانی ساختمانی بزرگ دارای گچبری های زیبا در فاصله یحدود 200 متری
تپه حصار ساخته شد0 در گمانهزنیهای سال 1385، بهمنظور تعیین محدوده واقعی این
محوطه، با کشف گورستانی از عصر آهن (1500 تا 550 پیش از میلاد) در غرب تپه حصار مشخص
شد که این محوطه، بر خلاف آنچه تصور میشد، پس از عصر مفرغ نیز مورد سکونتِ اقوامی
بوده است.
عمارت چشمه علی
رودخانه چشمه علی، تنها رودخانه دائمی دامغان است0 آب
این چشمه از کوههای شمالی سرچشمه می گیرد0 این منطقه به خاطر سرسبزی و خوش آب وهوا
بودنش، از زمانهای بسیاردور مورد توجه مسافرین بخصوص سلاطین قاجار بوده است0 هم
اکنون دو ساختمان از ساختمانهای بسیاری که در دوره قاجار در این محل ساخته شده بود
باقی مانده است0
1-ساختمان آغا محمد خانی که در دوره حکومت آغا محمد
خان قاجار ساخته شده است0
2- ساختمان فتحعلی شاهی که در دوره حکومت فتحعلی شاه
قاجار ساخته شده است0
ساختمان آغا محمد خانی
در مقابل استخر دوم واقع و به صورت دو طبقه ساخته
شده است0 در این بنا طاقنماهای زیبای جناغی و تزئینات مقرنس کاری آجری به چشم می
خورد0 بخشی از ایوانها و راهروهای آنها با گچ پوشیده شده است 0 مصالح بکار رفته در
این ساختمان از خشت بوده که بعدها با آجر مرمت گردیده است0
ساختمان فتحعلی شاهی
در داخل استخری که آب چشمه علی پس از گذشتن از دل
سنگ ها وارد آن می شود، ساختمان دو طبقه ای با پلان تقریبا" مستطیل و در
دونما ساخته شده است که به آن ساختمان فتحعلی شاهی می گویند0 نمای شمالی دارای دو
ستون زیبا با پوشش چوب است 0 بنا دارای درها و پنجره های متعدد به خارج می باشد که
به جهت متنعم شدن هر چه بیشتر از فضای دل انگیزبیرون ساخته شده است0 به دلیل قرار
گرفتن این بنا در داخل آب از ملات ساروج که از استحکام مناسبی برخوردار است
استفاده شده است0
مکان: منطقه چشمه علی دامغان در شمال شهر دامغان و
حدود 30 کیلومتری این شهر و در بین روستای آستانه وشهر دیباج واقع گردیده است که
ازچشمه علی از طرف شمال به دو استان شمالی گلستان ومازندران راه دارد0
خانه لطفی
خانه لطفی از بناهای دوره قاجاریه میباشد که شامل قسمتهای
مختلفی است که عبارتند از: حیاط بیرونی – اندرونی – حیاط پشت حیاط اندرونی – خانه مستخدمین و اصطبل که هرکدام شامل
بخشهایی میباشد. ورودی اصلی بنا از طرف بالا محله است که دارای تزئینات آجری بوده
و در طرفین آن طاقنماهایی ایجاد شده است0 در دو طرف درب ورودی دو طاقنما که بالای
آنها دو طاقچه مربع شکل است، ایجاد شده و در طاقنمای وسطی که عریض‌تر است در ورودی
قرار گرفته است0 در پشت در ورودی، هشتی واقع شده که دارای طاقنماهایی با طاق
گهواره ای است که در یکی از این طاقنماها راهرویی به طرف حیاط وجود دارد و به
وسیله دو پله وارد حیاط می شود. در سمت چپ راهروی ورودی اطاقی قرار دارد که دارای
پنجره ای رو به حیاط است. در قسمت ورودی راهرو از سمت حیاط در جنب آن طاق نمائی
قرار دارد و بعد از آن اطاق دیگری ایجاد شده است. از همان اطاق که در قسمت راهرو
است دری به خانه صدیق باز می شده که فعلا" مسدود است0 در سمت روبروی ورودی،
ساختمان دو طبقه ای ساخته شده که طبقه اول آن زیرزمین و طبقه دوم آن که توسط 5 پله
به آن راه می یابد، شامل ایوان با چهار ستون گچی و سرستونهای گچبری شده زیبایی است.
در انتهای ایوان سه اطاق قرار دارد که اطاق وسطی وسیعتر و به نام پنج دری خوانده
می شود. از طریق زیرزمین حیاط اندرونی به حیاطهای دیگر راه پیدا می کند به این صورت که ابتدا به محل مستخدمین
سپس از طریق هشتی بخش اندرونی به حیاط اندرونی راه می یابد0 حیاط اندرونی که خود
شامل در ورودی جداگانه ، هشتی و راهروی ورودی که به وسیله دو پله به حیاط راه می
یابد، می باشد0 این بخش نیز در قسمت اصلی که به وسیله سه پله به آن راه پیدا می
کند شامل ایوان با دو ستون گچی و سرستونهای گچبری شده است. در قسمت شمالی ایوان،
سه اطاق قرار دارد که یکی از اطاقها به صورت آشپزخانه استفاده می شود0خانه های
حیاط اندرونی نیز به صورت دو طبقه ساخته شده است0در ضلع غربی ایوان نیز اطاقهائی
قرار دارد که به وسیله سه پله از حیاط به این اطاقها راه پیدا می کند0در پشت دیوار
قسمت ورودی، حیاط اندرونی دیگری قرار دارد که شامل حیاط ،آب انبار و یک اطاق است
که به وسیله سه پله از حیاط به آن راه پیدا می کند. در کنار این حیاط اندرونی محلی
جهت اسکان مستخدمین وجود دارد که خود شامل اطاق و حیاط است و همانطور که
قبلا" گفته شد از محل مستخدمین به حیاط بیرونی به وسیله راهروی زیرزمینی راه
پیدا می کند و برای ارتباط با حیاط اندرونی و حیاط اندرونی دیگر به وسیله دربی که
در هشتی حیاط اندرونی قرار دارد انجام می گیرد0 در کنار حیاط اندرونی اصلی اصطبلی
قرار دارد که دارای سقفهای گنبدی به صورت 6 گنبد کوچک است0
دیوار بارو
از آنجایی که دامغان شهریست
بسیارقدیمی ودر مسیر جاده ابریشم قرار داشته وچون از لحاظ سوق الجیشی بسیار مهم
بوده و همیشه مورد تهاجم بیگانگان در زمانهای مختلف بوده ،حصاری به دور این شهر
کشیده اند. این حصار که آثارش در اطراف شهر باقیست در قسمت جنوب حدود 1610 متر و
در شرق حدود 1620 مترو در شمال حدود 150 متر از آن باقی مانده است و در قسمت شمالی
براثر ساخت و ساز از بین رفته در قسمت غرب نیز هیچ آثاری از این حصار باقی نمانده
است . حال با توجه به اینکه تپه حصار یکی از تپه های پیش از تاریخ است و در نزدیکی
آن دو قلعه مربوط به دوران ساسانی وجود دارد می توان چنین استنباط نمودکه
احتمالا" باره اصلی شهر به دور این
محو طه کشیده شده بوده است و بر اثر مرور زمان و همینطور کشت و ذرع از بین رفته
است( که این موضوع احتیاج به بررسی و کارهای عملی می باشد).
اما باروی کنونی شهر با توجه به
مطالب کتب تاریخی احتمال داده می شود که در دوره نادری ایجاد شده باشد و به باره
نادری نیز معروف است. در این بارو در فواصل مختلف می توان برجها رامشاهده نموده و
به وسیله 5 دروازه به داخل باره راه پیدا می کرده است. پس می توان چنین اظهار نظر
نمود که دامغان تقریبا" شا هراه اصلی ارتباط شرق و غرب بوده و از زمانهای
بسار کهن از این شهر عبور و مرور صورت می گرفته حال چه به خاطر سیر و سیاحت و چه
از لحاظ لشکر کشی های نظامی و چه از لحاظ اقتصادی که همان عبور جاده ابریشم است
دامغان یک راه ارتباطی محسوب می شده بر همین اساس باروبه دور آن کشیده شده است. و
آنچه اشمیت به عنوان کهن دژ نام می برد احتمالا" همان ارگ است که به مولود
خانه موصوف است که در داخل باره شهر قرار داشته است .
سد شهید شاهچراغی
این سد در 12 کیلومتری شمال شهر
دامغان و در کنار تنگه ای موسوم به بزپل و مجاور کوه چکل شیر و برروی رودخانه چشمه
علی بسته شده است0 هدف از ساخت سد انتقال آب رودخانه چشمه علی جهت آبیاری قسمتی از
اراضی دشت جنوبی شهرستان و نیز کنترل و جلو گیری سیلابهای شمالی و نیز در آینده
جهت تامین کمبود آب آشامیدنی دامغان است0 این سد چند منظوره علاوه بر ویژگیهای
مذکور، آب مورد احتیاج زراعی حدود 1500 هکتار از اراضی دشت را که از نظر کشاورزی
فوق العاده مستعد و حاصل خیز می باشد را نیز تامین می نماید. این سد از نوع شنی با
هسته رسی می باشد که ارتفاع آن از کف رودخانه 57 متر و ظرفیت آبگیری آن 40 میلیون
متر مکعب است 0 طول تاج آن 227 متر و ارتفاع آن از سطح دریا 1500 متر و طول مسیر
آب پشت سد حدود 6 کیلومتر می باشد0 این منطقه اوقات فرح بخشی را برای گردشگران
مهیا می سازد0
غار شیر بند:
غار شیر
بند یکی از زیباترین نمونه های غارهای ایران است که در 12 کیلومتری شمال شرقی
شهرستان دامغان واقع شده است0 برای دسترسی مناسب به این غار 10 کیلومتر جاده قدیم
آب بخشان به گردنه بشم را طی نموده تا به مزرعه خوش آب و هوای شیر بند برسید سپس
5/1 کیلومتر جاده ای که در قسمت شرقی مزرعه است به طرف روستای جزن ادامه داده در
ادامه جاده فرعی جدید الاحداث سمت چپ خود را 500 متر به طرف شمال می پیماید0 دهانه
غار در کمرکش کوهی صخره ای که از بستر رودخانه 50 متر ارتفاع دارد واقع گردیده
است0 ساختمان این غار چون در یک رشته فلات آهکی
قرار
گرفته است دارای سازندگیهای فوق العاده شدید می باشد0 مسیر اصلی غار به سوی شمال
350 متر امتداد دارد اما شعبه های فرعی متعددی به صورت تنگه های کوچک و مسدود و
غیر مسدود از جناح های چپ و راست قرار دارند0
در این
غار قندیل و ستون های زیبای آهکی به رنگ و اندازه های مختلف از سقف غار آویزان است
زمین شناسان قدمت سنگه و ستونها ی این کوه و غار را به 136 تا 190 میلیون سال قبل
نسبت می دهند0 در دیواره های غار در اثر رسوب کربنات کلسیم محلول در آب اشکال
بسیار سپید و زیبایی همانند گچ بری های کاخ ها و منازل بصورت گل کلمی و اجتماع
بلورهای سوزنی شکل مناظر جالب توجه و زیبایی را بوجود آورده است که از شاهکارهای
آفرینش است0
کویر ملی (شن های روان)
این
منطقه کویری از حاشیه های جنوبی شهرستان دامغان شروع می شود و تا روستای یزدان
آباد در 75 کیلومتری شهر دامغان ادامه می یابد0 منطقه مذکور با پوشش گیاهی تنک
غالبا" در محاصره شن های روان است و هر چه جلوتر بروید بویژه از روستا های
حسن آباد، امروان و خورزان به بعد شن های روان شدت می یابند و کویر رملی صورت خود
را نمایان تر می سازد0 مقدار گیاهان به شدت کاهش می یابند و خاک زمین بیشتر نرم
تر، خشک تر و بی برتر می شود 0 در کویر رملی دامغان انبوه شن بیشتر از هر چیز دیگر
به چشم می خورد خاکی زرد رنگ و متمایل به خاکستری و هر از گاهی چند بوته نازک کوچک
و درختچه طاق و گز که در مبارزه هستی مشاهده می شود بادهای این شنهای آجری رنگ و
زرد تیره را بصورت تپه در می آورد و این تپه ها با هر طوفانی جای خود را تغییر می
دهند0 تپه های شنی در نور صبحگاهی و غروب با بر آمدگی های متناسب شبیهای خود حالتی
زیبا و مسحور کننده به چشم گردشگر می آیند در واقع کویر رملی دریایی انباشته از شن
های نرم زرد و نارنجی رنگ است که موقع طوفان این دریای شن به حرکت در می اید و مثل
دریا موج می زند و با موج های عمیق خود همه جا را می پوشاند.
گرد کوه
نمای خارجی دژ گردکوه در اطراف پایه
کوهی که دژ بر آن بنا شده مسکون بوده است و شاید بعضی از ارباب و حرف دژنشینان در
این قسمت زندگی می کردند و این محوطه دارای حصاری بوده به طول یک فرسخ که هنوز هم
آثار آن بر جاست بنای داخلی این دژ کوهستانی دارای اطاقهای متعدد و انبارهای برای
ذخیره خوارو بار و اسلحه بنا شده است 0 از لحاظ آب رسانی به قلعه یا همان دژ
گردکوه توسط جوی بوده که از چشمه فیخار با ظرافت خاصی به بالای کوه هدایت می
کردند0 یکی از راههای زود تسلیم شدن در برابر دشمن بستن همین آب یا نرسیدن مواد
غذایی به دژ نشینان در هنگام جنگ بوده است0به همین خاطر در گردکوه آب انباری حفر
کردند که عظیم ترین آب انبارهایی است که در دژهای کوهستانی ساخته شده است0
سلاحهای دژنشینان تیرو کمان و انواع
آنها منجنیق و عراده بوده است0 چاه هایی حفر می کردند بیشتر جهت انبار و مرکز
ذخیره غلات بوده و بعضی از مواقع به عنوان چاه آب از آن استفاده می کردند0 در گردکوه در دل سنگ آخورهایی درست کرده بودند
جهت غذا و آب دادن به چارپایان می باشد0
تاریخچه گردکوه همین بس که در
شاهنامه از آن ذکر شده است که نوشتند اسفندیار پسرش را بر سر حکومت در گرد کوه
زندانی می کند در گرد کوه فرقه از حسن صباح . فرقه اسماعیلیه و باطنیون حکومت می
کرد0
مجموعه امامزاده جعفر:
امامزاده جعفر
امامزاده جعفراز اولاد حضرت امام
سجاد (ع) می باشد اساس بنای امامزاده جعفر را به طور معمول به دوران سلجوقی و حتی
پیش از آن به قرن چهارم نسبت داده اند 0 حرم امامزاده با طرح چهار گوش و به ابعاد
13×13 متر می باشد0 طرح چهار گوش به کمک هشت نیم طاق مقرنس به هشت ضلعی تبدیل گشته
و سپس گنبد بنا بر روی آن استوار شده است0 داخل بقعه سفید کاری شده و هیچگونه
تزئینی ندارد0 دور تا دور سنگ روی مرقد دارای تزئینات گچ بری جالب توجهی است 0
گنبد حرم به صورت شلجمی و از آجر ساده بنا شده و در برابر ورودی اصلی بقعه ، ایوان
کوچکی به قوس تیزه دار و در دو سوی آن دو طاقنما قرار دارد که از وسط هر یک دری به
دو اتاق جانبی ایوان گشوده گشته است دو سنگ نبشته مفصل به تاریخهای 816 و 815 ه.ق
وجود دارند که در دو سوی ورودی نصب شده اند0 و از نظر تاریخی از اعتبار فروان
برخوردارند به ویژه آنکه نکات مذکور در یکی از سنگ نبشته ها در ارتباط با نوع
مالیاتهای قرن نهم در منطقه می باشد0
امامزاده محمد
در صحن امامزاده جعفر بنایی هشت ضلعی
به مساحت 75 متر مربع وجود دارد که آنرا بقعه امامزاده محمد از اولاد حضرت امام
موسی کاظم (ع) می دانند0 داخل بقعه امامزاده هشت ضلعی و مرتفع و پوشش چپ و راست آن
هره مانند است0 بنای دارای گنبدی است که ارتفاع آن حدود 12 متر می باشد0 بر اساس
کتیبه داخل بنا بنای این امامزاده نیز در زمان شاهرخ تیموری ساخته شده است0 اما در
سالهای اخیر نمای خارجی بنا با آجر معمولی باز سازی شده است0
مقبره شاهرخ تیموری
در صحن امامزاده و در مجاورت آن یک
بنای چهار ضلعی آجری وجود دارد که ارتفاع آن 12 متر می باشد0 این بنا دارای گنبدی
مدور کوچک و آجری است و به عنوان مقبره شاهرخ تیموری معروف است 0 اما عده ای
معتقدند که این بنا در گذشته خانقاه بوده است بر بالای در جنوبی این مقبره عبارت
ذیل با خط ثلث برروی کاشی نقش گردیده است: بناء هذا العماره فی ایام دوله السلطان
الاعظم شاهرخ بهادر خلد الله ملکه0
مسجد جامع
این مسجد تقریبا" در مرکز شهر(
خیابان شهید مطهری ، کوچه قیصریه ) واقع شده است و دارای دو در ورودی می باشد0 یکی
در شمال شرقی به زیر گنبد قیصریه و دیگری در جنوب شرقی به محله خوریا راه می یابد0
در صحن حیاط مسجد چهار شبستان قرار دارد0 در سمت غرب شبستانی به صورت سه ایوانی
واقع شده که ایوان وسطی عریض تر و رفیع تر از ایوانهای طرفین است0 در گوشه جنوب
غربی ایوان وسطی محراب قرار دارد که دارای تزئینات ساده هندسی با گچ است0 در سمت
شرق شبستان دیگری واقع شده که به مسجد زیر زمینی معروف است 0 این شبستان دارای 10
ستون مربع شکل و سقف آن به صورت گنبدهای کوچک بنا شده و گنبدها یک در میان وسط آن
باز است 0 در اطراف 18 عدد طاقچه ساخته شده که در طاقچه های سمت راست ورودی شبستان
5 جای بخاری تعبیه شده است 0 در گوشه جنوب غربی شبستان محراب قرار دارد0 گنبد
بالای سر محراب دارای گچبریهای زیبایی با نقوش گل و گیاه می باشد0 این شبستان یا
مسجد زیر زمینی به دستور میرزامحمد خان سپهسالار حاکم دامغان در زمان قاجار ساخته
شده است0 شبستان شمالی مسجد جامع مربوط به
عصر حاضر که در سالهای 1383 و 84 ه0ق ساخته شده است0 شبستان جنوبی که به شبستان
سرهنگ مشهور است حدودا" 80 تا 90 سال عمر دارد و دارای تویزه های هلالی می
باشد0
مناره مسجدجامع
در گوشه شمال شرقی مسجد مناره ای آجری
قرار دارد 0 این مناره دارای 105 پله و ارتفاعی حدود 31 متر دارد 0 در بدنه آن
تزئینات آجری زیبایی کار شده است0 تقریبا" در وسط مناره کتیبه زیبایی به خط
کوفی نوشته شده که آیه ای از سوره نور می باشد: (بسم الله الرحمن الرحیم0 الله نور
السموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها المصباح المصباح فی الزجاجه"
الزجاجه")در سمت انتهای مناره یک ردیف کاشیکاری دارد0