شهرستان سرخه:

 پیشینه تاریخی:

قدیمی ترین نویسنده ای که از سرخه در کتاب خود نامی آورده است ((ابن رسته)) می باشد. او درکتاب خود (( الاعلاق النفیسه)) سرخه(سُره) را شهری در کنار شهر سمنان معرفی کرده است. تاریخ تألیف این اثر سال 290 ه/ 902 م می باشد.

شهر سرخه به عنوان مرکز این شهرستان از آثار تاریخی و گرانبهای بسیاری برخوردار است که از آن جمله می توان به خانه حاج حشمت اللشکر، حمام بیرون دژ، مسجد جامع و چهلستون، مسجد امام هادی(ع)، مسجد امام حسین(ع)، بقعه پیر غریب، آب انبار اشاره کرد.

 ویژگی های جغرافیایی:

این شهرستان در استان سمنان در فاصله 180 کیلومتری شرق تهران و در 20 کیلومتری مرکز استان قرار دارد. وسعت آن 9222 کیلومتر مربع است و از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهدیشهر، از شمال به استان تهران، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت کویر محدود شده است. شهرستان سرخه دارای یک شهر، دو دهستان(هفدر و لاسجرد) و 14 روستا است. این روستاها عبارتند از: مؤمن آباد، افتر، لاسجرد، اروانه، بیابانک، صوفی آباد، امام زاده عبدا...، عبدا... آباد بالا، عبدا... آباد پایین، ایج، جوین، شاهزاده محمد زید، اسدآباد و آل دره.

گویش های رایج در شهرستان سرخه، شامل: سرخه ای، افتری، مؤمن آبادی، لاسجردی و بیابانکی است.

شهرستان سرخه 200 شهید به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران تقدیم کرده است .

رکن الدین احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی معروف به شیخ علاء الدوله سمنانی، شیخ محمود مزدقانی، شیخ عباسعلی کلامی سرخه ای (مشهور به آیت ا... عباسعلی ارسطو)، آیت ا... اشرف سرخه ای، آیت ا... فیض سرخه ای، آیت ا... شیخ محمد سرخه ای، آیت ا... زین العابدین سرخه ای، حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین سلامی، ملا احمد رجایی، ملا اسدا... صبوری، شیخ زین العابدین پیوندی، شیخ عباسعلی موصی(اسلامی)، حجت الاسلام و المسلمین زین العابدین نطنزی، شیخ عبدالعلی عمادالدین، شیخ محمد عمادالدین، ملا عبدا... عمادالدین، حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسن روحانی رئیس جمهور محبوب، و چندین شخصیت بزرگ دیگر از این منطقه برخاسته اند .

صنایع دستی و سوغات :

 صنایع دستی شامل: قالی بافی، گلیم بافی، حوله بافی، جاجیم بافی، روفرشی بافی می باشد.

سوغات شامل: خربزه، انار، انجیر، بادام، گردو، سیب، گلابی، لبنیات، نان محلی، شیرمال می باشد.

 

اماکن تاریخی و جاذبه های دیدنی:

کاروانسرای لاسجرد

کاروانسرای تاریخی لاسجرد از کاروانسراهای دوره عباسی است که از سمت غرب در ابتدای روستای لاسجرد و بر روی گذرگاه شرق به غرب ایران و در مسیر زیارتی، به طرف مشهد مقدس قراردارد.

این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای دو ایوانی و شامل حیاطی وسیع با 24 حجره در پیرامون می باشد. دو ایوان زیبای کاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته شده اند. در دو طرف ایوان غربی 6 غرفه جهت سکونت مسافران ساخته شده است. ایوان شرقی کاروانسرا بلندتر از ایوان غربی است که به وسیله دالانی به هشتی کاروانسرا منتهی می شود. در دو ضلع هشتی دو ایوان دوطبقه وجود داردکه در پشت هر ایوان اتاق کوچکی ساخته شده است. قدمت و دوره تاریخی این کاروانسرا صفوی می باشد.

این بنا به شماره ملی 1995 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 خانه حاج حشمت اللشکر(ابراهیم خان):

این بنا حدوداً در مرکز شهر سرخه واقع گردیده است. همانطور که از کتب تاریخی و گفته معمرین و فرم معماری بنا به دست می آید این بنا متعلق به دوره قاجاراست. از آنجایی که این بنا خصوصی و مالک اصلی آن حاج حشمت خان پیوندی (حاکم وقت منطقه ) بوده، به همین جهت به خانه حاج حشمت معروف شده است.

خانه اصلی حشمت اللشکر(حشمت بزرگ) که به دست حاج معمار باشی سمنانی ساخته شده بود. این مجموعه تاریخی شامل چهار منزل مسکونی ، دارالحکومه، باغ، حمام، مدرسه و .... بوده است که اکنون دو خانه آن باقی مانده است. بادگیرهای دو قلو برفراز این بنا با تزئیناتی ناب از نمادهای شهر سرخه است.

این بنا نماد معماری مناطق کویری است که به شماره ملی 29743 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 آب انبار بیرون دژ:

در محله بیرون دژ و در کنار مصلی نماز جمعه(حسینیه شهدا) شهر سرخه قرار گرفته است.

این آب انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب انبارهای بزرگ این شهر به حساب می آید. این آب انبار را حاج حشمت اللشکر، که خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلی آن گنبد عظیمی، مخروطی شکل است، این بنا بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته شده و پیرامون آن تا رأس گنبد، پله های مدوری احداث گردیده است. بر بالای گنبد، بادگیر کوچکی جهت عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می خورد.

این بنا به شماره ملی 4435 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 مسجد جامع و چهلستون:

تاریخ ساخت اولیه این بنا به قرن اول هجری نسبت داده می شود. این مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم یکی در جنوب و دیگری در شمال آن تشکیل شده است. شبستان جنوبی که مستطیل شکل می باشد و محراب آن منتهی الیه سمت جنوب غربی بنا قرار دارد. در شمال این شبستان راهرویی وجود دارد که بر سردر این راهرو، کاشیکاری معرقی به تاریخ 1345 ش که بر روی آن بخشی از آیه 18 سوره توبه قرآن کریم نوشته شده است به چشم می خورد.

در گوشه جنوب غربی شبستان شمالی محراب ساده ای قرار دارد که بالای آن بوسیله رسمی بندی گچی تزئین شده است.

مسجد چهلستون سرخه متعلق به قرن اول هجری است که یکی از شبستان های الحاقی به مسجد جامع سرخه بوده، که در بافت قدیم شهر قرار گرفته است. از خصوصیات بارز این بنا ستونهای ظریف هشت ضلعی آجری و طاق های جناقی تند    می باشد که از 40 ستون این بنا هم اینک 32 ستون آن باقی است.

این بنا به شماره ملی 2325 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 مسجد امام هادی سرخه:

این بنا در محله کلان سرخه و در مرکز این محله واقع شده است.

این مسجد منسوب به دوره قاجار است و در کنج جنوب غربی مسجد که محراب وجود دارد، یادگاری قدیمی روی گچ نوشته اند که تاریخ تعمیر و مرمت این بنا را نشان می دهد. لذا قدمت این مسجد بیش از 200 سال می باشد. این مسجد به شماره 4433 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 مسجد امام حسین سرخه:

این مسجد رو به روی حسینیه شهدا قرار گرفته است و منسوب به دوره قاجاریه است. پلان مسجد بر پایه مربع شکل گرفته است و هر یک از کنجهای آن به یکی از 4 جهت اصلی جغرافیایی تعلق دارد. در کنج جنوبی مسجد با محرابی مواجه هستیم که در محل محراب قدیمی مورد نوسازی قرار گرفته و با نمای سنگ کار شده است .فقط در نمای ورودی کاشیهای هفت رنگ جدیدی کار شده است که تنها عامل تزئینی مسجد به شمار می روند.

این مسجد به شماره 5657 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 حمام بیرون دژ سرخه:

در محله بیرون دژ و در حوالی مسجد جامع و چهلستون قرار گرفته که قدمت آن به دوران اواخر زندیه و اوایل قاجاریه      می رسد.

این بنا و سایر حمام های قدیمی شامل: رختکن، دهلیز ارتباطی، گرمخانه، خزینه آب و تون می باشد. این حمام از دو حمام کوچک و بزرگ تشکیل شده که حمام کوچکتر زنانه و حمام بزرگتر مردانه است. دیوارها از سنگ، ملات آهک و گچ و سقفها از آجر با اندود ساخته شده اند. سقفها همه گنبدی هستند و تویزهایی که بر روی جرزها و پایه ها قرار گرفته اند آنها را استوار نگه می دارند. این حمام دارای طاق های ضربی است و بر ستون های قطوری استوار شده است.

این بنا به شماره 4425 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 بقعه پیر غریب:

در ابتدای ورودی شهر سرخه از سمت سمنان(سمت راست جاده) قرار گرفته است.

به گفته اهالی محل این مکان متعلق به شخص خاصی نیست و جنبه اعتقادی آن بیش از همه در بین افراد مسن وجود دارد بدین صورت که نقل می‌کنند اینجا مکانی است که هر کس دارای مشکلی باشد و به آن توسل جوید غریبه ای که برای همگان ناشناس است می آید و مشکل یا مشکلات را حل می کند.

بنا به توصیف کوتاهی که در سفرنامه اعتمادالسلطنه از آن شده است درسه فرسخی سمنان دهکده سرخه است که در واقع قصبه آبادی می‌باشد و تقریبا هشتصد خانوار سکنه دارد. کاروانسرا خرابه از خشت و گل و کاروانسرائی آباد با دیوار کبری در این دهکده است. در قبرستان سرخه بقعه ایست محقر معروف به پیر غریب.

بنا بقعه ایست محقر و کوچک که از خارج به صورت پلان دایره و از داخل به صورت 7 ضلعی کار شده است. ورود به آن از ضلع شرقی صورت می‌گیرد و با کمی اختلاف سطح به کف داخلی بقعه می‌رسیم. دیوارهای داخلی در هر ضلع دارای طاقنمایی کشیده با فرم های نیم دایره است. همچنین دارای ایوانی با طاق نیم دایره می‌باشد. این بنا دارای الحاقاتی نیز در شمال و جنوب خود می‌باشد که به صورت انباری استفاده می شوند. مصالح اصلی به کار رفته در بنای فوق خشت و گل میباشد و سطح داخلی بقعه و سطح خارجی آن با اندود گچ سفید شده اند.

این بنا به شماره 5829 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 آرامگاه شیخ محمود مزدقانی:

این بنا که مربوط به دوره ایلخانان مغول است در روستای مؤمن آباد و در مسیر جاده اصلی به روستای افتر و فیروزکوه واقع گردیده است.

این آرمگاه متعلق به شخصی به نام شیخ محمود مزدقانی که از شیوخ مسلمان و شیعه بوده و نقش مهمی در زمینه آموزش مردم در امور مذهبی ایفا می‌کرده است که پس از وفات وی مقبره ای در محل کنونی ساخته شده است.

این بنا دارای یک ایوان و گنبدی رفیع و در طبقه بالا دارای غلام گردشهایی می باشد. که دارای 8 چله خانه و یک اتاق در ضلع شرقی بنا می باشد.

این بنا به شماره 1318 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 آرامگاه شیخ علاء الدوله سمنانی:

احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی را از لحاظ مقام دینی به لقب رکن الدین و به مناسبت خدمات جوانی اش در دستگاه دیوانی، به علاء الدوله ملقب ساخته اند.

بنای آرامگاه به دستور عمادالدین(جمال الدین) عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا گردیده و شیخ خانقاهی بر آن افزود. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت است، قسمت اصلی بنا مربع شکل است و در گذشته گنبد عظیمی بر روی آن قرار داشته که در حال حاضر تنها یک فیلپوش زاویه جنوب غربی مقصوره آن باقی مانده است. قسمت دوم ایوان رفیع و بلند آرامگاه است که رو به مشرق است. مزار شیخ در بیرون ایوان واقع شده است. آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد، واقع است.

این بنا به شماره 320 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 امامزاده عبدالله و اسماعیل:

در دهستان لاسجرد در روستایی به نام امام زاده عبدالله(در شمال روستای ایج) قرار گرفته است.

بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته آقای خادم که پیرمرد مسنی از اهالی روستا است، جدش حاجی قاسم خادم، در راه سفر به زیارت امام هشتم(ع) در کاروانسرای لاسجرد خواب می بیند که مردی نورانی او را فرمان می دهد که در روستای امام زاده عبدالله، امام زاده ای است که تو بایستی بنای آن را رونق بخشی. او نیز به آنجا می رود و به ساخت بنای آرامگاه مشغول می شود و از آن پس به زندگی در همان جا ادامه می دهد و روستایی را تشکیل می دهد. در داخل بقعه 2 قبر مشاهده می شود که یکی مربوط به امام زاده عبدالله و دیگری مربوط به برادرش امام زاده اسماعیل است.

پلان(L) مانند، شکل کلی ساختمان است، 2 گنبد چند وجهی در سمت شمال غربی بنا که مدفن اصلی امام زادگان در آنجا قرار دارد ساخته اند و برای رسیدن به این قسمت بایستی از فضای سرپوشیده ای گذشت که از شرق و غرب به این سالن راه دارد. به نظر ورودی اصلی در سمت شرق قرار دارد. که پس از عبور از درگاه این قسمت با کاربندیهایی مواجه می شویم که استخوانبندی یک ایوان ورودی را نشان می دهد. مصالح به کار رفته از سنگ، ملات و آجر می باشد که دیواره ها از سنگ و ملات و سقفها و گنبدها از آجر ساخته شده اند.

این بنا به شماره 4429 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 بقعه امامزاده چهارتن ایج:

این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرار گرفته است.

بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته اهالی و نوشته های موجود در بقعه مدفن 4 تن از امام زادگان اهل بیت به نامهای امام زاده طاهر، امام زاده ظاهر، امام زاده زکی و امام زاده ابراهیم(ع) می باشد.

بنا به صورت بقعه کوچک است و در ورودی آن در قسمت شمال و به ایوان جلویی بقعه باز می شود. گنبد بقعه از داخل به وسیله فیلپوشهای چهار کنج به دایره ختم شده است. مصالح به کار رفته در ساخت این بنا از سنگ و ملات می باشد. در داخل بقعه ضریح مشبک چوبی دیده می شود که با شبکه های مربع شکل ساخته شده است. فاقد هرگونه روزن و پنجره ای رو به بیرون است و روشنایی آن از طریق وسایل نفت سوز تأمین می شود.

این بنا به شماره 4432 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 بقعه امامزاده شاه محمد زید:

این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای جوین قرار گرفته است.

نقل است که جد تولیت فعلی آن آقای خادم به نام درویش حسین خواب نما می شود که امامزاه شاه محمد زید که از فرزندان امام حسین مجتبی(ع) است به این سو بیاید و پیکر مطهر را دفن نماید در همین حال فردی از سمنان به نام میرمحمد خانی که از تجار و ثروتمندان سمنان بوده نیز خواب نما می شود و هر دو با هم به این مکان می آیند و درویش حسین و میرمحمدخانی با خدم و حشم و کارگر و معمار این بنا را می سازند.

فرم کلی بنا بر پایه پلان مربع مستطیل ساخته شده که تشکیل شده از بقعه اصلی، سرسرای مجاور بقعه و مسجد. بنای بقعه که بصورت هشت ضلعی منظم است و بر روی آن گنبدی دو پوسته قرار می‌گرفته است. در قسمت جنوبی- ساختمان، سرسرا در قسمت میانی (غربی) و مسجد در قسمت شرقی آن قرار دارند. ورودی به بقعه و سرسرای آن از سمت شرق صورت می‌گیرد. سقفها تماماً گنبدی هستند و بر روی تویزه هایی که بار آنها بر روی جزرها و ستونها وارد می آید، قرار گرفته اند. بر سر در ورودی بقعه اصلی تزئینات گچبری دیده می شود.

بر روی سردر ورودی بقعه اصلی گچبری‌هایی دیده می شود که با نقوش گل و اسلیمی تزئین شده اند نیز دارای ضریح چوبی مشبک می باشد.

این بنا به شماره 5650 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 امامزاده شیخین:

در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرار گرفته است.

بنا منسوب به دوره قاجار است. به گفته ریش سفیدان روستا، مدفن سه تن از خادمین و شیوخ بیت امام حسین(ع) به نامهای شیخ حسین، شیخ احمد و شیخ محمود می باشد و در داخل بقعه قبور 3تن کاملاً مشهود است.

بنا به صورت بقعه کوچک و هشت وجهی ساخته شده است که ورودی آن در قسمت جنوب قرار دارد. گنبد بقعه نیز از نوع دو پوسته گسسته است. در دیوارها از سنگ و ملات و در گنبد از آجر استفاده شده است. اما زاده دارای ضریح مشبکی نیز می باشد.

بنا دارای در چوبی است که اندکی منبت کاری ساده بر روی آن مشاهده می شود.

این بنا به شماره 4424 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 غار (مغار) افتر:

این غار یکی از بزرگترین غارهای آهکی شهرستان سرخه است که در روستای افتر واقع شده است. در این غار محصولات لبنی دامداران افتر که دوره ییلاق را در گورسفید، طارم، کلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. ظرفیت این غار حدود 2 هزار جلد محصولات لبنی است. طول این غار 302 متر و عرض آن حدود 12 متر است و ارتفاع آن از 40 سانتی‌متر تا 5 متر متغیر است. در این غار گونه‌های جانوری مشاهده نمی‌شود ولی در دامنه بیرون غار، چند گونه گیاهی بومی از خانواده گندمیان، گون، کلاه میرحسن، اسپند، اسپرس کوهی، زرشک و ... وجود دارد. این غار از گذشته به عنوان یخچال طبیعی برای حفظ محصولات دامی مورد استفاده اهالی بوده و در بین اهالی به «مغار افتر» معروف است. وجود تخته سنگ‌های گچ و آهک، سکوهای مناسبی برای قرار دادن پوست‌ احشام فراهم کرده است.

این غار به شماره 135 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 منطقه شکار ممنوع خنار:

این منطقه حفاظت شده با وسعت بیش از 36 هزار هکتار در شمال شهرستان سرخه و در دامنه های البرز، به ((سرزمین باریجه)) معروف است. گونه های گیاهی منطقه شامل: کما و باریجه، اٌرس، زرشک، آویشن و سریش، اسپند، بومادران، گیاهان پیازی، تیره نعناعیان می باشند. گونه های جانوری آن گرگ، روباه، گربه وحشی، خوک وحشی، خرگوش، شغال، خرس قهوه ای، کل و بز، قوچ و میش و ..... هستند. عمده پرندگان منطقه را گنجشک سانان ، کبک ، کبک دری ، کبوتر صحرایی ، تیهو و پرندگان شکاری تشکیل می دهد.

 چشمه های معدنی:

چشمه معدنی آبگرم، در 35 کیلومتری شمال شرقی شهر سرخه قرار دارد. این منطقه بین 35 درجه و 35 دقیقه تا 35 درجه و 45 درجه دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 9 دقیقه تا 53 درجه و 20 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است که شامل 5 چشمه می باشد.

چشمه معدنی تلخاب ، این چشمه در 6 کیلومتری شمال غربی روستای لاسجرد واقع شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده ای استخری شکل را به وجود آورده که طول آن 20 متر و عرض آن 12 متر است. به علت فراوانی گوگرد در آب این چشمه معدنی آب آن تلخ و غیر قابل شرب است. مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهر، زردی و رفع گرمی بدن به آنجا می روند. از دیگر چشمه های طبیعی نزدیک لاسجرد می توان چشمه شاه زاده محمد زید (ع) را نام برد که در آبادی شاه زاده محمد زید (ع) و آب آن بیشتر در فصل های بهار و تابستان به مصرف کشاورزی  می رسد. ساکنان شهرستان های سمنان و سرخه و اهالی روستای لاسجرد در فصل تابستان برای گذران اوقات فراغت و زیارت بقعه متبرکه امام زاده شاه محمد زید، به اطراف چشمه می روند و از طبیعت زیبا و هوای مطبوع و معتدل آن بهره   می برند. چشمه امام زاده عبدالله (ع) نیز از نزدیکترین چشمه ها به لاسجرد است که در شمال روستای امام زاده عبدالله (ع) قرار دارد.

 دیگر آثار تاریخی و جاذبه های طبیعی شهرستان سرخه:

آسیاب چهارم حاج وردی(شمال شهر سرخه)، مسجد روستای بیابانک، بقعه امام زاده سیدعلی اکبر و سید رضا(ع) و خانه ساسانی روستای لاسجرد، بقعه امام زادگان قاسم، طاهر و علی(ع) و خانه سلطان در روستای افتر، محراب سلجوقی روستای جوین، آرامگاه امام زاده علی بن جعفر(ع) بیابانک، بقعه شاه مردان عبدا... آباد، قلعه های تاریخی جهان آباد، بیابانک و لاسجرد، چشمه های معدنی: شورآب، چالدان، هواخورسو، نمک دره، دشت آشنی، مرگ چمن، کویر جنوب سرخه، یخچال های طبیعی، قنات ها، آسیاب ها و ....